“Allah’ım bize, hakkı hak olarak göster ve ona uymayı nasip et; batılı da batıl olarak göster ve ondan da sakınmayı nasip et, amin.” 1
İhdinâ mütalâası-1
Hidâyet, bu sûrenin altıncı âyetinin konusu. Demek ki hidâyeti isterken öncesinde yapılması iktizâ eden hazırlıklar var. Belki de beş basamak var.
Duâda nizâm var ve olmalı. Evvelen muhatâba ismi ile başlamalı. Teşekkür ile devam edilmeli. Muhatâbın güzel sıfatları zikredilmeli. Tâzimle yüceltilmeli. Kendisinden yardım istediğimiz açık ve net olarak söylenmeli. Edeb ve nezaket gereği, taleb bu güzel ifadelerin arasında olmalı ki kabule yakın olsun.
Bir önceki âyette istiâne yapılırken âdeta âyetinde Rabbimiz sorar: ‘Ne istiyorsun?’ der. Kul hemen cevabı verir, talebini takdim eder: “İhdinâ” der.2 Böylece ilk talebimizin hidâyet olması gerektiğini Rabbimiz ta’lim ediyor. İhtiyâçlarımızın evvelinde hidâyet temenni ederek daha sonraki duâlarımızın istikametini ta’yîn ederiz.
İstenilen şeylerin ayrı ayrı ve çok olması ‘Bize hidâyet ver’ manâsının da ayrı ayrı ve çok olmasını icâb ediyor. İnsanın ihtiyâçları ayrı ayrı olduğu için talebleri de çok olacaktır. Bu yardımlarının tedârikinde elbette Rabbinden istiânede bulunacak. En güzel yardım isteme ise hidâyet ile mümkündür. Âyetin devamındaki ‘sırâtel müstakîm’de hidâyet fevkalâde mühimdir. İstikâmet ancak hidâyetle temin edilir. İfrat ve tefrite düşmeden adalet ve istikamet, Rabbin vereceği hidâyet ile tahakkuk eder.
Çok şeyleri isteyen insan, âciz ve fakirdir. İhtiyâçlarının karşılanmasında fakir, korktuklarının def’edilmesinde de âcizdir. Dolayısıyla istiâneye muhtaçtır. Yardıma bu derece muhtâç olan insan bunları ancak kudreti nihayetsiz Rabbine ilticâ’ ile taleb eder, duâ eder.
Bir çiçeği istediği gibi koca bir baharı da isteyen insan, ihdinâ ile başka ihtiyâçlarını da bir mânâda dile getirir.
İhdinâyı, âdeta dört nev’î insan söyler:
Eğer bir mü’min hidâyet istiyorsa, sebât ve devam manâsı anlaşılır. Bu ihtiyâçlarının başında ihdinâ talebinin iktîzası olarak hidâyette sebât ve devam etmesi hakikatını idrâk etmesi lâzım. Samimiyet ve âkıbet; sebât ve devamdadır.
Eğer hidâyeti zengin olan isterse ziyâde mânâsını ifade eder. Hâli vakti yerinde mü’min mevcud malının ziyâdeleşmesini ister. Malda ve şükürde ziyâde mânâsı anlaşılır.
Hidâyeti fakir olan isterse, ihsân etme mânâsını ifade eder. Zira fakir, ihsân edilmek ister. Fakirliğinin geçmesini, rahatlığa ermesini ister.
Zayıf bir mü’min hidâyet isterse, hem destek ve hem de muvaffak olmak için yardım ister. ‘Ben âcizim, benim âcizliğime ancak dosdoğru yol uygun olur.’ 3
Evet, Rabbimiz “Her şeyi halk ve hidâyet etmiştir” hükmünde de bir çok mânâlar saklıdır. Zâhirî ve bâtınî duyguları yaratmıştır. Bu hâsseleri hem kullanmak, hem de istikametle kullanmak için hidâyeti istemek gerekir.
Hidâyet dört değişik mânâda da anlaşılır. Bu mânâları kul hayatında ihtiyâç ve vaziyetine göre istimâl eder ve Rabbinden yardım ister.
Zâhirî ve batınî duyguların istikametle istimâlinde hidâyeti taleb eden kul, böylece hayâtının ibadetle geçmesini ister.
Âfâkî ve hâricî delillerde hidâyet ister. Bu delillerin idrâkinde yardım ister. Bunlarla hidâyete ermek murad eder.
Enfüsî ve dâhilî delillerde dalâlete sapmaması için hidâyet temenni eder.
Cenâb-ı Hak afâkî ve haricî delilleri halk etmiştir, bunlar da Rabbimizin yardımı ile kullanılır. Dışımızdaki ve içimizdekilerden istifâde etmek ancak Allah’ın yardımı ile mümkündür.
Peygamberlerin gelmesi, ellerinde kitaplarının olması, bunlara tâbi olunmasında Rabbimizin hidâyetine ihtiyaç var ve yine Rabbimizin yardımı mânâsındadır. Doğru yolu, işin doğrusunu irsal ettiği nebîleri, inzal ettiği kitapları vasıtası ile öğreniyoruz. 4
Mükellefiyetin yerine getirilmesi konusunda güç ve kuvvetin ancak Allah’tan geleceğinin idrâk edilmesi gerekir. Bu da Fâtihanın bu âyete kadarki âyetlerle sıralanan sıfat-ı İlâhiyenin azametinin idrâki ile mümkündür. Bu azamete sahip bir Rabbe, ubudiyetle mukabele edilmesi elzemdir, vazifedir. Bu şuûr, insana heyecân ve gayret verir.
İnsan hidâyeti gördüğünde Hâdî’yi hatırlamalı, nimetten Mün’im-i Hakikî’yi hatırlamak gerektiği gibi. Hidâyet, hayırlı ve iyi olan şeye ulaşma için kullanılır. Hırsıza yol göstermeye, yardım etmeye hidâyet denmez. Bundan dolayıdır ki hak ile batılı ayırmak mânâsındaki yardıma hidâyet denmekte. 5
En büyük hidâyet, lütuf ve yardım ise; aradaki bütün perdelerin kaldırılması ile hakkı hak olarak, batılı da batıl olarak göstermektir.6
“Allah’ım bize, hakkı hak olarak göster ve ona uymayı nasip et; batılı da batıl olarak göster ve ondan da sakınmayı nasip et, amin.”
Dipnotlar:
1- İşârâtü’l-İ’câz, s. 44.
2- Hidayet, lügatte lütuf ile yol göstermek, rehberlik yapmak demektir. Hidayet aynı zamanda hakkı hak bilmek ve ona tâbi olmak, batılı da batıl bilip ondan içtinap etmek demektir. Kur’ân’da yüzden fazla âyette hidayet ve hidayet ile ilgili mefhumlar ve kelimeler zikredilmektedir.
3- Mefatihü’l-Gayb Tefsir-i Kebir, Fahreddin Razi, C. 1, Sh. 358.
4- İşaratü’l-İ’caz, s.44, Beyzavi (Köprü s. 91 sh. 63)
5- Hak Dini Kur’ân Dili Tefsir, Elmalılı M. Hamdi Yazır, c. 1, sh. 174.
6- İşaratü’l-İ’caz, s. 44.
Benzer konuda makaleler:
- Edeple kapıyı çalmak ve yalvarmak
- Bir hidayet hikâyesinin hatırlattıkları
- Yaz günü Temmuzda, hava niye serin böyle?
- Kuran´da hidâyet kavramı
- Ramazan’daki güzel hallerimize devam edelim
- Yâ Rab! Kadir Gecesi hürmetine merhamet et!
- Duygular ve tesettür hakikati
- Tefsirlerde “ihdinâ” mütalâası -2
- Cail, ca’l ve mec’ul penceresinden cüz-i ihtiyari
- Yarıyı geçtik şükür…
İlk yorum yapan olun