Eşref Edip Fergan (1882-1971)

II. Meşrutiyetin ilanından sonra Sırat-ı Müstakim adlı haftalık dergiyle yayıncılığa başlamıştır. Sebilürreşad’ın da sahibidir. Uzun yıllar İslam’a ve Müslümanlara karşı yapılan saldırı ve tenkitlere yazılarıyla cevap vermeye çalışmıştır. Fikri istikametini bozmadan devam ettirdiği yayıncılık hayatında sıkıntılarla karşılaşmış, sansür ve kapatmalara maruz kalmıştır. Bediüzzaman ve talebelerine karşı yapılan haksızlıkları eleştirerek onlara destek olmuş, yayınlarında kendilerine yer vermek suretiyle bir çok kişi tarafından tanınmalarına vesile olmuştur. 1908 yılından itibaren Bediüzzaman Said Nursi ile tanışmış, birbirlerinden ayrı kaldıkları zamanlarda bile irtibatı koparmayarak selamlaşmışlardır. Bediüzzaman bir mektubunda kendisi için, “kırk seneden beri iman hizmetinde benim arkadaşım” ifadelerine yer vermiştir.

Eşref Edip, 1882 yılında Selanik’de doğdu. Babası İslam Ağa ve annesi de Nefise Hanımdır. Okul eğitimine Serez’de bulunan Sıbyan Mektebinde başladı. Daha sonra Rüştiye Mektebini de Serez’de okudu. Bu arada Kur’an eğitimini gördü ve “Hafız” oldu. Bununla birlikte dini dersler de aldı. Arapça derslerini okudu. Memleketinde bir yıl kadar Şer’i Mahkeme kâtipliği de yaptı.

İstanbul’a gelen Eşref Edip Hukuk Fakültesine girdi. Burada okuduğu süre zarfında Medrese eğitimini de alarak kendini yetiştirmeye çalıştı. Yavaş yavaş çevre edindi ve dönemin ünlü simalarıyla yakın dostluklar kurdu. Bu dönemde cereyan eden fikri mücadele ve yazılara ilgi duyarak yayın işiyle ilgilenmeye başladı. İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra Sırat-ı Müstakim adıyla haftalık dergi çıkardı ve böylece yayıncılık hayatı başlamış oldu. Bu derginin yayınlanmasında Mehmed Akif, Musa Kazım ve Mahmud Esad gibi düşünce ve fikir adamlarının desteğini aldı. Derginin ilk sayısı 27 Ağustos 1908 tarihinde yayınlandı.

Eşref Edip, Ebül’ula Mardin ile birlikte 182 sayı çıkardı. Bu sayıdan itibaren Ebül’ula Üniversite hocalığına başladığı için tek imtiyaz sahibi olarak dergiyi yayınlamaya devam etti. Bu arada derginin adını da Sebilürreşad olarak değiştirdi. Batı yanlısı yazarlarla fikri mücadelelere girerek İslami değerleri savundu.

II. Meşrutiyetin ilanından sonra fikri alanda çok büyük mücadeleler yaşandı. Eşref Edip dergisinde, mütedeyyin ve Türkçü yazarların yazılarına yer verdi. Birinci Dünya Savaşı sırasında İttihat Terakkinin yanlış bulduğu bazı siyasi faaliyetlerini sert bir şekilde eleştirerek muhalefette bulundu. Bu fikri mücadele ve farklı düşüncelerinden ötürü bir süre dergi yayınına ara vermek zorunda kaldı.

Yaklaşık bir buçuk yıl yayın hayatına ara veren Eşref Edip, savaş sonrasında işgal altında bulunan İstanbul’da yeniden Sebilürreşad’ı yayınlamaya başladı. Milli Mücadele’nin başlamasından sonra Anadolu Hareketine destek verdi. Mehmed Akif ile birlikte Milli Mücadelecilere arka çıktı. İşgal altında bulunan İstanbul’da derginin yayınlanamayacağı endişesiyle Anadolu’ya geçti. Önce Kastamonu ve daha sonra Ankara’da dergisini yayınlamaya devam etti.

Mehmed Akif’in, Anadolu’nun muhtelif yerlerinde yaptığı vaazları dergisinde yayınlayarak Milli Mücadele şuurunun güçlenmesine katkıda bulundu. Derginin Anadolu’nun ücra yerlerine ulaştırılmasında askeri birliklerden istifade etti. Bunlar aracılığıyla insanlara ulaştırmaya çalıştı. Ankara’da, Mehmed Akif ile Taceddin Dergahı’nda birlikte bulundu. İslam Şurasını toplamak gayesiyle Bediüzzaman Said Nursi, Şeyh Ahmed Senusi ve Mehmed Akif ile birlikte fikir teatisinde bulundu.

Eşref Edip, Kurtuluş Savaşı zaferinden sonra İstanbul’a geri döndü ve burada dergisini yayınlamaya devam etti. Cumhuriyetin ilanından sonra Tek Parti iktidarı boyunca dine ve İslami değerlere karşı takınılan tavra karşı fikri alanda mücadele etti. Yaptığı muhalefetten ötürü dergisi sansüre uğradı. Şeyh Said hadisesi bahane edilerek çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunundan sonra çok sayıdaki yayınla birlikte kendi dergisi de kapatıldı, tutuklanarak Ankara ve Diyarbakır’da İstiklal Mahkemelerinde yargılandı. Daha sonra beraat etti.

1932 yılında Mısır’a giden Eşref Edip burada bulunan Mehmed Akif ile görüştü. Buradan döndükten sonra İslam-Türk Ansiklopedisi’ni çıkararak yayın hayatına yeniden başladı. Bu çalışmayı, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından çıkarılan İslam Ansiklopedisi’nde yer alan yanlışları ortaya çıkarmak ve doğruları göstermek amacıyla yaptı.

Eşref Edip 1948 yılında Sebilürreşad’ı yeniden yayınlamaya başladı. Dergide Ali Fuat Başgil, Cevat Rifat Atilhan, Kazım Nami Duru, Ömer Rıza Doğrul ve Hasan Basri Çantay gibi müelliflerin yazılarına yer verdi. Yıllarca CHP’ye karşı mücadele veren ve yanlışlarını eleştiren Eşref Edip, 1950 öncesinde Celal Bayar’ın, dini konularla ilgili sergilediği yanlış tutum ve davranışlarını da eleştirdi. Bu eleştirilerden oldukça etkilenen Celal Bayar, derginin kapatılması maksadıyla dönemin başbakanı Şemsettin Günaltay’a müracaat etti. Ancak, isteği kabul görmedi.

Eşref Edip, Sebilürreşad’ı 1966 yılına kadar yayınlamaya devam etti. Bu süre zarfında yapılan yanlışlara, haksız eleştirilere şiddetle karşı çıktı. Din ve vicdan hürriyetine programlarında yer veren siyasi partileri bu girişimlerinden ötürü destekledi. Diğer taraftan din ve vicdan özgürlüğüne getirilen sınırlama ve engelleri de sert bir şekilde eleştirdi. Bu arada dergisinde Risale-i Nur ve Bediüzzaman Said Nursi ile ilgili yazılara da yer verdi.

Risale-i Nur ve müellifine uygulanan baskı ve tazyikler artarak devam ettiği dönemde Eşref Edip’in yayınlarında kendilerine yer vermesi ve müspet manadaki tavrı takdir topladığı gibi basın yoluyla çok sayıda kişinin Bediüzzaman ve Risale-i Nur’a ilgi duymasına ve onları tanımasına vesile oldu. Bediüzzaman talebelerine yazdığı bir mektubunda şu ifadelere yer vermektedir:

“Eşref Edip kırk seneden beri iman hizmetinde benim arkadaşım ve Sebilürreşad’da makale yazan ve şimdi vefat eden çok kıymetli kardeşlerimin mümessili ve hakikî İslâmiyet mücahidlerinden bir kardeşimdir. Ve Nurun bir hâmisidir…” (Emirdağ Lahikası, s. 281). Bunun yanında, ayrı bulundukları zamanlarda, İstanbul’a giden talebelerine Eşref Edip’i ziyaret edip selamlarını iletmelerini tembihleyen Bediüzzaman, ona verdiği değeri müşahhas bir şekilde gösterdi. Selamı götüren ve kendisiyle görüşen Mustafa Sungur, Eşref Edip’in duyduğu memnuniyeti ve gösterdiği alakayı hatıralarında nakletmektedir (Necmeddin Şahiner, Son Şahitler 4, İstanbul 1994, s. 35-37).

1952 yılında Bediüzzaman Said Nursi ile görüşen Eşref Edip, bu görüşmeden sonra duygu ve düşüncelerini kaleme aldı. 1908 yılından beri tanıştığı, ancak, uzun zamandır görüşemediği Bediüzzaman Hazretleriyle hasret gideren ve duygu dolu ifadelere yer veren Eşref Edip, “Devr-i Saadette, Müslümanlığın ilk kuruluş zamanlarında olsaydı, Hazreti Peygamber, Kabe’deki putların parçalanması vazifesini ona verirdi. Şirke ve putperestliğe o derece düşmandır” demek suretiyle Bediüzzaman’ı veciz bir şekilde tavsif etti (Tarihçe-i Hayat, 1994, s. 541).

Eşref Edip 1971 yılında vefat etti. Naşı Edirnekapı Şehitliğine defnedildi.

Eşref Edip, aralarında “Risale-i Nur Müellifi Bediüzzaman Said Nur, Hayatı Eserleri Mesleği” adlı eseri olmak üzere bir çok eser de kaleme aldı. Eserlerinden bazıları şunlar: Bediüzzaman Said Nur ve Nurculuk, Mehmed Akif Hayatı ve Eserleri, İnkılap Karşısında Akif-Fikret, Gençlik-Tan’cılar, Misyoner ve Müsteşriklerin Yazdıkları İslam Ansiklopedisi’nin İlmi Mahiyeti, Pembe Kitap, Çocuklarımıza Din Kitabı, Kur’an-Garp Mütefekkirlerine Göre Kur’an’ın Azamet ve İhtişamı Hakkında Dünya Mütefekkirlerinin Şehadetleri.

Benzer konuda makaleler:

1 Yorum

Makale hakkında düşüncelerinizi paylaşın...

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.


*