İbni Teymiye (1263-1328)

Ahmed, 1263 yılında Harran’da doğdu. Bölgenin önemli ailelerinden olan Teymiyye’nin bir mensubu olarak dünyaya geldi. Amcası ve dedesi bölgede Hanbeli mezhebinin âlimleri olarak görev yapmış ve bu mezhebin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştu.

Babası Abdülhâlim de aynı mezhebin âlimi olarak geleneği devam ettirmiştir.

 İbni Teymiyye’nin babası, Bağdat’ın Moğollar tarafından işgal ve istilasından sonra ailesini alarak Dımaşk’a (Şam) göç etmiş ve burada müderrislik yapmaya başlamıştır. Giderek gelişmeye başlayan Şam, zamanla Hanbeli mezhebinin önemli merkezleri arasına girmiştir. Bu dönemde Şam’ın gelişmesinin önemli sebeplerinden bir tanesi, Bağdat’ın işgali sonrasında bölgeden çevreye cereyan eden göçlerdir.

Ahmed, ilk eğitimini müderris olan babasından aldı. Böylece eğitimine Şam’da başlamış oldu. Babasının da müderrisleri arasında bulunduğu Sükkeriye Darülhadis medresesinin hocalarından ders aldı. Çok sayıda âlimden direk ders aldığı gibi, bazılarından hadis dinlerken, bazılarının da ilmi sohbetlerinde hazır bulundu. Küçük yaşta başladığı eğitimini tamamlayarak icazet aldı.

1284 yılında babası vefat eden Ahmed, bu tarihten itibaren babasından boşalan kürsüde hocalığa başladı. Şam’da bulunan Emeviye Camisi’nde tefsir derslerini okuttu. Hac görevini ifa etmek üzere 1292 yılında Hicaz’a gitti. Peygamber Efendimize küfreden Assaf isimli Hıristiyan’ın cezalandırılması için Emir İzzeddin Aybeg’e müracaatta bulundu. Ancak, mahkeme cereyan ettiği sırada, taşkınlık yaptıkları gerekçesiyle kendisi ile birlikte şikâyette bulunan hocası Zeynüddin el-Fariki kırbaç yeme cezasına çarptırıldı. Assaf ise Müslüman olunca affedildi.

İbni Teymiyye, hocasının yerine, 1296 yılında Hanbeliyye Medresesi’nde ders vermeye başladı. Zamanla halk ve yöneticiler üzerinde önemli etkiye sahip bir şahsiyet haline geldi. Bu faaliyetine paralel olarak, dinî ve siyasî tartışmaların içine girmeye başladığı görüldü. Eş’ari kelâmcılarına karşı ağır eleştirilerde bulundu. Bu eleştirileri karşısında rahatsız olan Hanefî fıkıh âlimleri kendisini ilmî müzakereye dâvet ettiyse de buna icabet etmedi. Zamanın idarecisi kendisinden yana tavır takındığı, bazı kişileri tutuklattığı için, aleyhindeki faaliyetin herhangi bir etkisi görülmedi.

Moğol saldırılarının devam etmesinden dolayı, birçok kimse Dımaşk’ı da terk edip giderken, İbni Teymiyye burada kalmaya devam etti. Bazı âlimlerle birlikte Moğol hükümdarına giderek müracaatta bulundu. Bu müracaatıyla meydana gelebilecek daha büyük bir can kaybının önüne geçmiş oldu. Daha sonraki dönemde Memlük sultanına giderek Moğollara karşı savaşmasını istedi. Kendisi de Moğollara karşı hazırlanan orduya katıldı. Taraflar arasında yapılan savaşta, Moğollar ağır bir yenilgiye uğratıldı (1303).

İbni Teymiyye’nin yaptığı dikkat çekici eylemlerinden bir tanesi bir kayayı ortadan kaldırmasıdır. Nehir kıyısında bulunan bir kaya bazı insanlar tarafından ziyaret edilmekte ve buraya adaklar yapılmaktaydı. Durumu öğrenince bazı talebeleriyle birlikte söz konu kayanın bulunduğu yere giderek söz konusu kayayı ortadan kaldırdı. Hurafe ve bid’alara karşı aşırı sert davranışı pek çok kesimin tepkisine sebep oldu. Hakkında değişik dedikodular yayılmaya başladı. Yazmış bulunduğu eseri ayıkırı ifadeler ihtiva ettiği iddiasıyla eleştirildi. Ancak, Şam naibinin başkanlığında toplanan heyetin incelemesi sonrasında herhangi bir aykırılık görülmediği ifade edildi. Daha sonra, eser sebebiyle Şafii âlimleriyle de arası açıldı. Bu olaylardan sonra Kahire’ye gönderildi. Kahire’de bir süre tutuklu kalan İbni Teymiyye, hapisten kurtulduktan sonra, Şam’a dönmesine izin verilmedi. Kahire’de kalmaya devam ederek, fikirlerini savunmaya devam etti. 1309 yılında bir kez daha tutuklanarak gözetim altına alındı. Göz hapsine alındığı süre zarfında eser yazmasına ve ziyaretçi kabul etmesine izin verildi. İktidarın el değiştirmesiyle serbest kaldı. Serbest kaldıktan sonra Kahire’de ders verdiği gibi, fetva verme faaliyetinde de bulundu. 1313 yılında Şam’a gitmek üzere tekrar yola çıktı. Yolculuk sırasında Kudüs’e uğrayıp burada bir süre kaldı. Şam’da beş yıl boyunca ders verip eser yazmaya devam etti. Mücadeleci kişiliğinin de etkisiyle, çevresindeki halka giderek büyüdü. Şafii ve Eş’ari âlimlerin karşı çıkmalarına rağmen, halk ve idareciler üzerindeki etkisine engel olunamadı.

İbni Teymiyye, yazdığı eser ve görüşlerinden dolayı 1320 yılında tekrar hapsedildi. Beş aydan fazla bir süre hapis yattıktan sonra serbest bırakıldı. Ancak, Peygamber mezarları ve mukaddes beldelerin ziyareti hakkında verdiği fetva ve yazdığı risâlelerden dolayı tekrar tutuklandı. Bundan sonra fetva vermesine yasak kondu. İki yıl daha hapis yatarken, eser yazmayı sürdürdü. Mezarların ziyareti hususundaki sert eleştirilerinden sonra, yazı yazmasına da izin verilmedi. Bundan sonra kendisini ibadete verdi. 1328 yılında hapishanede vefat etti.

Tartışmacı, yanlış bildiğini sert bir şekilde eleştirmekten ve fiili hareket dahil tepki göstermekten çekinmeyen kişiliğiyle, İslâm düşünce geleneğinde önemli bir etki bıraktı. Selefiyye görüşünün yılmaz savucusu olup, mevcut uygulama ve anlayışlara çok sert eleştiriler getirdi. Görüşlerini çekinmeden açıklayan ve her türlü sıkıntıyı göze alan kişiliğiyle bir çok âlimin takdirini kazandığı gibi, özellikle ağır eleştirilerinden dolayı çok sayıda tenkitçisi de olmuştur. Osmanlı idaresi ile birlikte Hanefi fıkhı gerileme devresine girmesine rağmen, İbni Teymiyye’nin etkisi devam etmiştir. Bu etkinin günümüze kadar gelen bir yansıması, Vehhabilik cereyanının doğması olmuştur. Bu cereyan, âlimin görüşlerinden büyük ölçüde etkilenmiş, önce fikirle başlayan hareket daha sonra siyasi bir nitelik kazanıp Suudî Krallığının kurulmasında önemli bir rol oynamıştır.

Risâle-i Nur’da İbni Teymiyye’nin ismi zikredilmiş, “Şimdi Haremeyn-i Şerîfeyne hükmeden Vehhâbîler ve meşhur, dehşetli dâhîlerden İbni-i Teymiye…” (Tarihçe-i Hayat, 1996, s. 434; Emirdağ Lahikası, 1997, s. 178-179) ifadelerine yer verilmiştir. Yirminci yüzyılın başlarında, gizli münafıkların, Vehhabiliği perde yapıp, İslâmiyet ve Kur’ân hakikatlerini muhafazaya çalışanlara zarar vermek için, bazı hocaları elde ettikleri ve bazı insanları Alevîlikle itham ettiklerine işaret edilmiştir. Buna karşılık, asırlardan beri devam ede gelen Sünni geleneğin, sahabeler arasında cereyan eden hadiseleri kurcalamamayı ve amelleriyle baş başa kalan şahsiyetleri tartışma konusu yapmamayı esas aldıkları hatırlatılmıştır.

İbni Teymiyye ve takipçileri için; “lbni Teymiye ve lbni Kayıme’l-Cevzî gibi zâtlar Muhyiddîn-i Arab (k.s.) gibi azîm evliyâya karşı fazla hücum ettikleri ve güyâ mezheb-i Ehl-i Sünneti Şîalara karşı Hz. Ebû Bekir’in (r.a.) Hz. Ali’den (r.a.) efdaliyetini müdâfaa ediyorum diyerek, Hz. Ali’nin (r.a.) kıymetini çok düşürüyorlar. Hârika fazîletlerini âdileştiriyorlar…” (Mektubat, s. 1997, s. 353) tesbiti yapılmış ve Risâle-i Nur’da önemli açıklamalara yer verilmiştir.

İbni Teymiyye; akaid, kelâm, kıraat, tefsir, fıkıh, hadis, fıkıh usulü, din ve mezhepler tarihi, felsefe, mantık gibi değişik ilim dallarında sayısız esere imza atmış, muhtelif konulardaki fikir ve düşüncelerini yazıya dökmüştür. Kendisi çok sayıda eser yazdığı gibi, şahsı itibariyle çok sayıda esere de konu olmuştur.

Benzer konuda makaleler:

İlk yorum yapan olun

Makale hakkında düşüncelerinizi paylaşın...

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.


*