FAKİRİN BELİNİ BÜKEN, OCAKLARI SÖNDÜREN FAİZ SİSTEMİ VE SOSYAL ÂDALETİ, HUZURU VE SEVGİYİ TESİS EDEN ZEKÂT DÜZENİ
Bu gün, onulmaz derin sosyal bir yaraya değinmek istiyorum. Bu yara, tefecilik ve faiz kurumlarının toplumlarda açtığı yaralar ve yarattığı maddi ve manevi tahribatlardır.
Dolayısıyla bu yaraların panzehiri, merhemi, dermânı hükmünde olan zekât kurumuna da temas etmek gerekir.
Zekât’la beraber, faiz (riba) nın hükümlerini ve etkilerini ayrı ayrı ama kısa bir şekilde, bir fayda temin edebilir mülahazasıyla nazara vermeye gayret edeceğim.
Zekâtın farz olmasının birinci şartı Müslüman olmaktır. İman etmeyen bir kişi, İslâm’ın hiç bir emri ile yükümlü olmadığı gibi, zekât’ın farzı ve emri ile de yükümlü değildir.
Sözlükte; çoğalmak, bereketlenmek ve temizlenmek anlamlarına gelen zekât; İslam’ın sosyal ve ekonomik yapısına yönelik emirlerinden olup, mal harcamak suretiyle, Allâh’a kulluk yapmayı temsil eder.
Kur’an-ı Kerim’in 26 yerinde namaz ile birlikte, 6 yerinde de müstakil olarak zekât’tan bahsedilmiştir. Zekât’ın farziyeti, altı yerde, tekrarlanan aynı ifadelerle; “Namazı kılın, zekâtı verin.” Âyetleriyle sabit olmuştur. Kur’an’da zekât’ın, bu derece tekrar ile ifade edilmesi, fert ve toplum açısından ne kadar büyük önem taşıdığını ifade eder.
Buna göre, zekâtı verilen malda görünürde bir eksilme olsa bile, keyfiyette bereket getirisi ile beraber, o malda bir artış hasıl oldu denilir.
Zekat, sosyal güvenliği temin eden en önemli, temel taşlarından biri sayılır. Kişinin içinde bulunduğu toplumda; kazanmayan, geliri olmayan muhtaç kesimler nezdinde, bazı harcamalarda bulunmak suretiyle, mal varlığını paylaşmanın ilk basamağıdır zekât. Zekâtın fert ve topluma yönelik sayısız hikmet ve yararları vardır.
Zekât, mal sahibini manevi kirlerden arındırıp temizlediği gibi, o malda bulunan fakirlerin, muhtaçların hakkını da eda etmekle, malını da temizlemiş olur.
Zekâtın olmadığı ve verilmediği yerlerde, hased ve husumet duyguları gelişmeye başlar. İşte zekât bu kötü duygular yerine, sevgi ve saygılı olmayı sağlar ve geliştirir.
Zekâtını veren bir kişi vicdanen rahat eder, kalben itmi’nana kavuşur, huzur ve mutluluğa erer. Diğer yandan, toplumda hem sevilen ve hem de hürmet gören bir şahsiyet haline gelir.
Şüphesiz “İnsan, âbidı’l-ihsan” dır. Yani o insan nankör değilse eğer; iyilik gördüğü insana sevgi besler ve saygılı olur.
Zekât, toplumun sosyal yapısını güçlendirdiği gibi, ekonomik yapısına da önemli ölçüde katkı sağlar. Sınıf farklılıklarını ortadan kaldırır. Zenginler ile fakirler arasındaki uçurumları yok ederek, kuvvetli bir iletişim sağlar. Böylece toplumsal yapıdaki bağları güçlendirmeyi hedef kabul eder.
Zekât, Müslüman’ı sadece kendisi için yaşayan değil, aynı zamanda toplumu için yaşayan bir kişiliğe sahip olma mutluluğuna eriştirir. Cimrilik duvarlarını yıkar, hayırseverlik ve merhamet duyguları için, bir ab-ı hayat olur; sosyal bütünleşmeyi temin eder.
İyilik gören her bir insan, paylaşımcı zengini gönülden sevmeye başlar, onun dedikodusunu yapmaz, tam aksine onu savunur, korur ve bağrına basar.
Hz.Peygamber, Zekât’ı “Kantaratü’l-İslâm” yani “İslâmın köprüsüdür.” Diye tavsif eder.(1) Burada zekatın, insanı sahil-i selâmete çıkaran bir köprü olarak vasıflandırılması, çok anlâmları içinde barındırır.
Allâh Te’alâ, Kur’an’da şu ince noktaya temas ederek şöyle buyuruyor:
“Namazlarında huşu içinde bulunanlar, boş sözlerle, boş davranışlardan kaçınırlar. Zekâtını verenler ve namuslarını koruyanlar kurtulmuştur.”(2)
Zekât’ın bu günkü sosyal güvenlik kurumlarından farklı olan bir yanı da, bu kuruma prim ödeyenlerin fakirler değil, sadece zenginlerin olmasıdır.
Yine Allâh Te’ala; zekat’ın toplanması ve gereken yerlere verilmesine dair: “Müminlerin mallarından zekât al ki, onunla kendilerini ve mallarını temizlemiş, bereketlendirmiş olasın. Zekât verenlere dua et, çünkü senin duan, onlar için bir huzur vesilesidir.”(3) buyrulmuştur.
Günümüzde, fakir ve zengin olmanın ölçüleri (kriterleri) ni tayin etmeden, istisnasız herkesten vergiler alınmaktadır. Örneğin ticarette, alış-verişlerde “Katma Değer Vergi”sini (KDV) herkes öder. Oysa zekât zenginden alınır, fakirlere verilir.
Toplanan bu vergiler; herkesin menfaatine yararlı hizmetlerde ve yatırımlara sarf edilirse en âlası. Ancak değişik yol ve yöntemlerle, ihaleler vasıtasıyla, toplum tarafından hiç sevilmeyen, ahlâkî zaafiyetleri olan, belirli şahıs ve kesimlere peşkeş çekilirse; bunu bilen ve gören başta yoksullar ve bütün vatandaşların, etkili ve yetkili olanlara karşı, nefretini ve öfkesini körüklediği gibi, onları bir de küstürmüş olursunuz.
Hazreti Peygamber zamanında, bu günkü vergiler yerine zengin Müslümanlardan zekât alınırken, gayr-i müslim zımmilerden de cizye alınırdı. O dönem şartlarına göre; iktisadi hayatın şartlarına uygun olarak, malların nisabı (zekât düşen mallar) sınırlı idi.
Dört alandaki malın nisabı gösterilmişti. Bunlar: Ticari eşya, para, hayvancılık ve ziraat ürünleri üzerinden tahsilatı yapılırdı.
Parada zenginlik ölçüsü, gümüş para üzerinden “Dirhem”, diğeri ise altın para olup, adı “Dinar”dı. Her iki tür para da, Roma’da darp edilerek tedavüle konuyordu.
Hem devletin gelirleri, hem sosyal adâlet ve hemde fakir ve zenginler arasındaki iktisadî ve ekonomik dengeler, bu zekât ve vergileriyle nasıl sağlanabilirdi? diye bir soru sorulabilir.
Kaynağını hatırlayamadığım bir kitapta okumuştum. İnsanlar aynen namazlarını kıldıkları gibi, zekât’ın farziyetine ve edasına da o kadar dikkat ve ihtimam gösterirlerdi ki, bir ara Müslümanın biri, zekâtını vermek için kime teklif ettiyse “durumum iyidir” diye red cevabını alır. Zekât’ım boynumda kaldı diye telaş eder.
Bunun üzerine zekâtını elden çıkarmak için para, altın veya gümüş cinsinden bir kese içine koyar ve üzerine de şöyle bir not düşer: “Bu Allâh’ın malı zekât’tır. Muhtaç ve müstehak olan alsın.” Diye yazarak, en kalabalık yerde, bir ağacın görünür dalına asar.
Günler sonra, ağaç dalına astığı zekâtın akibetini öğrenmek üzere; ağacın yanına uğramak ister. Ancak daha uzakta iken, kesenin hala ağaçta asılı olduğunu görür. Fakat bir ihtimal, belki içindekiler alınmış olabilir diye umutlanır. Keseyi avucuna alınca; hala zekât’ın olduğu gibi yerinde durduğunu, hiç dokunulmadığını ve alınmadığını müşahede eder.
Zekâtın farz olma şartlarından biri de borçlu olmamaktır. Borçlu olanlar ve icralık durumda olanlara zekât verilebilir.
Zekât ve öşrü bir şahsa veya kuruma verirken, öncesinden ibadete niyet etmek gerekir. Ancak, yoksula verirken ona verilen malın zekât olduğu söylenmemeli, onu utandırmamalı, kibarca teslim etmek, izzet-i nefsini rencide etmeyecek şekilde, munasip bir yol izlenmelidir.
Memur ve işçiler gibi, maaşla geçinen kimselerin durumlarını bu zamana uyarlayacak olursak; açlık ve yoksulluk sınırları üzerinden değerlendirme yapmamız gerekir, şöyle ki; asıl itibariyle zekât yoksullara verildiğine göre; an itibariyle, dört kişilik bir ailenin yoksulluk sınırı: 2023 Ocak ayı, TÜRK-İŞ verilerine göre; bir ailenin gıda ve diğer bütün harcamaları için, hanesine girmesi gereken aylık ücret (yoksulluk sınırı): 28.875 TL. İken, sadece gıda harcamaları için, 8.864 TL.dır…
Geliri bu seviyede veya daha da altında olan, işçi olsun, memur olsun herkes, zekâta muhtaç ve müstehaktır. Bu manzara ne kadar hazin ve ne kadar acıklı bir durum değil mi? Bu kriterler bir hikâyeden ibaret değil, takdir edersiniz ki; birer hakikatin ifadesidir.
Bilindiği üzere her şey içinde, bir işçinin aylık ücreti 8.506 TL dır. Eğer bu işçi İstanbul gibi bir yerde kirada oturuyorsa ve buna doğal gaz, elektrik, su, giyim-kuşam, servis paraları ve diğer gıda ihtiyaçlarını da ilâve ederseniz…?
Bu durumda empati yapmak, sizleri bilmem ama; şahsen bana ürperti veriyor. Yazacak çok şey var, lâkin yeri ve zamanı olmadığından şimdilik bırakıyorum…Teemmel !
Kur’an’da zekâtın verilebileceği kişiler hakkında bir sınıflandırma yapılmıştır. Bu sıralamada, Allâh yolunda yapılan harcamalar da zikredilmiştır. Bunlar, kısaca; Allâh yolunda ilim öğrenmek ve öğretmek, bilimsel çalışmalar yapmak ve yaptırmak, zengin kütüphaneler ve matbaalar kurmak, gençlerin ve yoksul çocukların, başta uyuşturucu olmak üzere, diğer kötü alışkanlıklardan kurtarılmaları için yurtlar, barınma yerleri, çocuk yuvaları ve benzeri basın ve yayın işlerinde harcama olarak hülasa edilebilir.
Yukarıda zekat’ın hem kişisel ve hem de toplumsal fayda ve maslahatlarını dile getirmenin yanında, ayrıca faiz (Riba) nın da zararlarına temas etmemiz gerekir.
İnsanların sosyal hayatını sarsan, emek ile sermayeyi çatıştıran, yoksulları zenginlerle çarpıştıran ve bankaları kurduran ve değişik fen ve hileli yollarla, mal toplamaya vasıta olan faiz; toplumda büyük ayrışmalara neden olmuş, tefrikayı derinleştirmiş, sevgi ve saygı bağlarının kopmasına vesile olmuştur.
Kur’an’ın ifadesiyle: Zekât farz, faiz haramdır. Haramın büyüğü-küçüğü, azı ve çoğu yoktur. Faizin de yüzdeliklerle ifade edilen, hem azı ve hem de çoğu aynı kategoriye sahiptir.
Montain’nın şöyle bir sözü var: “İneği çaldı fakat altını çalmak aklından geçmez, diyenlere karşı cevabım şöyle olacaktır; ineği çalan, altını niye çalmasın ki?” Diye bir gerçeği ifade etmiştir.
Kur’an’ın çok ayetlerinde faizin, sosyal hayatta yaptığı maddi ve manevi tahribatından bahisle yasaklar.
“İnsanların mallarından, artsın diye, verdiğiniz faiz Allâh katında artmaz. Ama Allâh’ın yüzünü (rızasını) isteyerek verdiğiniz zekat ise,(işte sevaplarını ve gelirlerini) kat kat artıranlar onlardır.” (4) buyrulmuştur.
“Ondan nehyettikleri ( yasakladıkları) halde, faiz almaları ve insanların mallarını haksız yere yemeleri nedeniyle (öyle yaptık) onlardan kâfir olanlara pek acıklı bir azap hazırlamışızdır.(5)
İslâm alimlerinin büyük çoğunluğunun ittifakı ile, devlete verilen vergiler, zekât yerine geçmez.
Hz. Peygamber’ın, bu faiz’ın yasaklanmasına ve ne denli çirkin ve ağır bir günah olduğuna dair, insanların tüylerini diken diken eden hadisini bir yana bırakarak; bir evrensel manifesto hüviyetinde olan Veda hütbesindeki şu sözlerini nazara vereyim ki;
“Dikkat edin! cahiliyye faizlerinden her faiz iptal edilmiştir. Faizlerinizden ilk kaldırdığım faiz, Abbas bin Talib’ın faizidir. O tamamıyla geçersiz kılınmıştır.”(6)
Yine Cabir sahih bir hadiste anlatıyor: “Rasûlullâh, faiz yiyene, yedirene ve muamelenin şahitlerine (yani kefalet edene) lânet etti! Ve onlar günahta eşittir! “(7) buyurdu.
Faiz tarih boyunca, hem din adamları, hem filozoflar ve hem de iktisatçılar tarafından incelenmiş ve hep kınanmış, çirkin addedilmiştir. İlk çağ filozoflarından Eflâtun ve Aristo tarafından da faiz, insanlık için muzır ve çirkin telaki edilmiştir.
Fakirlerle zenginleri karşı karşıya getirdiğinden,ahlâkî, ictima-i ve iktisadî bir hastalık olarak baş gösteren faiz, Mısır, Sumer, Babil, Asur, Eski Yunan ve Roma gibi toplumlarda hüküm sürmüş ve diğer sosyal hastalıklar gibi, bununla da mücadele edilmiştir.
Beşer tarihine baktığımızda, bütün ihtilâllerın, çatışma ve mücadelelerin ve kötü ahlâk’ın menba-ı; “Sen çalış, ben yiyeyim.” Cümlesinde saklıdır.
Evet, sosyal hayatta yoksul ile zenginler, ancak güzel bir ahlâkî dayanışma ve ekonomik gelirlerin dengeli ve âdilâne bir şekilde paylaşımıyla, huzur içerisinde beraberce yaşayabilirler.
O huzur ortamı ise; ancak zenginlerden sevgi, merhamet ve şefkat ve buna karşılık da fakirlerden de yine kardeşane sevgi ve hürmetle temin edilebilir.
Oysa şimdilik yaşadığımız ve gördüklerimiz, ekseriyetle zenginlerden fakirlere zulüm ve merhametsizce hukuklarına tecavüz vardır. Zenginlerin, bu muamelelerine karşılık da, fukarayı kine, haset (kıskançlığa) ve husumet duygularının gelişmesine neden olmuştur.
Faiz; muhtaç fakirden alır, sömürür zengine yedirir, fakiri daha fakir, zengini de daha zengin eder. Fakir zaruri ihtiyaca binaen gider, tefeciden borç alır, bankadan kredi çeker. Va’desi geldiğinde, ödemede zorluk çeker. Dolayısıyla elinde bulunan evini, barkını, malını, mülkünü faizciye veya faiz kurumuna ödemeye mecbur kalır.
İşte bu dengesizlikten dolayı, iflâs eden nice tüccar, esnaf bunalıma girerek, yerini yurdunu terk eder, kaçar veya intihar eder. Ocaklar söner, karılar kocasız, çocuklar yetim kalır.
Sermayedar kapitalist faizciler ve ilgili kurumlar, bankalar, değişik yol ve yöntemlerle ve reklâmlarla ihtiyaç sahibi insanlara yoksullara paranın, doların cazip, sevimli yüzünü göstermekle celbeder, öbür yandan da hiç sezdirmeden kanını emer, perişan eder.
Faize bulaşan, faizle kredi alan hiç kimse kâr edip kazanamamış, huzurlu olamamış, mutlulukla yaşamaya kavuşamamıştır. Bu icraat ve uygulamalarda hep tefeciler, ilgili kurumlar ekonomik olarak kârlı çıkmışlardır.
Sosyal hayatta faizin verdiği bu zararlara karşılık zekât, zengin ile fakir arasındaki o derin dereler üzerinde hep bir köprü vazifesini görmüş, normal bir yaşam için muvazene unsuru olmuştur.
Zekât zenginden alır, fakire verir. Bir toplumda fakirler ve zenginler bulunduğu müddetçe; bu yardımlaşma sirkülasyonu, normalleşme temin edilene kadar devam eder.
Faiz, zengin ile fakir arasındaki yarayı nasıl derinleştiriyorsa, zekât da o nisbette, o derin yaraya merhem olur, kapatmaya çalışır.
Beşer, sosyal barışı ve huzuru ve insanlar arasındaki dayanışmayı ve kardeşlik duygularının gelişmesini, karşılıklı sevgi ve saygıyı istiyorsa; yardımlaşmanın simgesi olan zekât’ı canlandırmalı…
Diğer yandan insan haklarının gasbına ve sömürüsüne vasıta olan,faiz yollarının kısıtlanmasına ve kapatılmasına ihtiyaç vardır.
“Tüm dertlere çare bulunabilir, ama servet ve şöhret hastalığına yakalanmış olanlara, deva bulunmaz.” Eflatun
“Maddi hayata tapanlar, deniz suyunu içenlere benzerler, içtikçe susuzlukları artar.”
Muhyiddin Arabî
Dipnotlar:
(1) El Beyhaki, Şuabü’l-İmam, 3038.Taberani, Mu’cemu’l Evsat, 8937.
(2) Muminûn 23/1
(3) Tevbe..103-104
(4) Rum 30/39
(5) Nisa 4/161
(6) Müslim 1218/147 Buyurmuştur.
(7) Beyhaki 5/275 Müslim 1598/106 buyurdu.
Benzer konuda makaleler:
- Zekât verirken dikkat edilmesi gereken hususlar
- Ramazan ve zekât
- Land Rover veya Game Over
- Gönül köprüsünün ibadet hali: Zekât
- Gönül sevmekle mükelleftir
- Toplum barışı ve zekât
- Faize dur denilmeli, zekât yasallaşmalıdır
- Allah yolunda malını fedâ etti
- Kapitalizm, faiz ve bankalar
- Zekât malın bereketine, sadaka belânın def’ine vesiledir
İlk yorum yapan olun